Czy wierzyciel może dochodzić roszczeń z majątku osoby trzeciej? Skuteczność skargi pauliańskiej!

W polskim prawie dłużnik odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem – zarówno obecnym, jak i przyszłym. W praktyce jednak bywa, że zanim wierzyciel podejmie skuteczne działania, dłużnik zdąży rozporządzić majątkiem w sposób, który uniemożliwia zaspokojenie roszczenia. Może to być np. sprzedaż nieruchomości, przepisanie samochodu na członka rodziny czy inne działania mające na celu uniknięcie odpowiedzialności.

Co można zrobić w takiej sytuacji? Jak wskazują eksperci z kancelarii Adwokat Gliwice - KANCELARIA ADWOKACKA ADWOKAT MATEUSZ SITNIK I WSPÓŁPRACOWNICY w takich przypadkach możliwe jest zastosowanie skargi pauliańskiej – instytucji prawa cywilnego, która pozwala wierzycielowi dochodzić swojego roszczenia z majątku osoby trzeciej, jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika został on pokrzywdzony.

Przesłanki i działanie skargi pauliańskiej

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, skuteczne wniesienie skargi pauliańskiej wymaga wykazania sześciu przesłanek. Pierwszą z nich jest istnienie zaskarżalnej wierzytelności, czyli takiej, która może być dochodzona przed sądem. Nie musi być ona jeszcze stwierdzona tytułem wykonawczym – wystarczy, że roszczenie istnieje i nie jest przedawnione. Co ważne, musi to być wierzytelność pieniężna, również w szerszym znaczeniu, obejmującym np. odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy.

Kolejnym warunkiem jest dokonanie przez dłużnika czynności prawnej, która prowadzi do uszczuplenia jego majątku. Może to być zarówno umowa sprzedaży, darowizna, jak i jednostronne oświadczenie woli – np. zrzeczenie się prawa. Warunkiem koniecznym jest, by była to formalna czynność prawna. Jeżeli dłużnik zniszczy majątek fizycznie, ochrona pauliańska nie znajdzie zastosowania.

Trzecią przesłanką jest pokrzywdzenie wierzyciela, czyli sytuacja, w której w wyniku czynności dłużnika jego majątek staje się niewystarczający do zaspokojenia roszczenia. Nie musi to być całkowita niewypłacalność – wystarczy, że szansa na skuteczną egzekucję została istotnie ograniczona. Dłużnik nie musi ogłaszać upadłości ani być formalnie niewypłacalny – istotne jest to, czy po dokonaniu czynności majątek dostępny dla egzekucji jest mniejszy.

Czwarta przesłanka dotyczy świadomości po stronie dłużnika. Wystarczy, że dłużnik wiedział lub mógł przewidzieć, że dana czynność pogarsza sytuację wierzyciela. Nie jest konieczne, by działał z zamiarem pokrzywdzenia – wystarcza świadomość ryzyka.

Piątym elementem jest uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią. Może to być nabycie rzeczy, praw majątkowych lub zwolnienie z obowiązku. Ważne, że wskutek tej korzyści majątek dłużnika zostaje uszczuplony.

Szósta przesłanka dotyczy złej wiary osoby trzeciej, czyli wiedzy lub możliwości dowiedzenia się, że dłużnik działa na szkodę wierzyciela. W pewnych przypadkach Kodeks wprowadza domniemania – np. jeśli czynność prawna nastąpiła pomiędzy bliskimi lub stałymi partnerami handlowymi. Co więcej, jeśli korzyść została uzyskana nieodpłatnie, nie jest nawet konieczne wykazywanie złej wiary – wierzyciel może skutecznie dochodzić roszczenia niezależnie od wiedzy osoby trzeciej.

Postępowanie w sprawie skargi pauliańskiej wszczyna się poprzez wniesienie pozwu przeciwko osobie, która odniosła korzyść z czynności prawnej dłużnika. Pozew można skierować także przeciwko dalszemu nabywcy, o ile wiedział o okolicznościach czynności lub nabył korzyść nieodpłatnie. Termin na wniesienie skargi wynosi 5 lat od daty dokonania czynności prawnej.

Skutki orzeczenia i możliwości obrony osoby trzeciej

Uznanie przez sąd czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną wobec wierzyciela nie powoduje jej unieważnienia. Skutkiem jest to, że wierzyciel może prowadzić egzekucję z przedmiotu lub prawa, które formalnie należy już do osoby trzeciej. W praktyce oznacza to możliwość zajęcia nieruchomości, ruchomości czy innego składnika majątku, który został uprzednio wyprowadzony z masy majątkowej dłużnika.

Zaspokojenie może dotyczyć konkretnego składnika majątku, który był przedmiotem czynności prawnej – na przykład domu sprzedanego przez dłużnika lub udziałów w spółce przepisanych na członka rodziny. Co więcej, wierzyciel ma pierwszeństwo przed innymi wierzycielami osoby trzeciej, o ile nie uzyskali oni podobnej ochrony na drodze skargi pauliańskiej.

Jeśli osoba trzecia, która uzyskała korzyść, zdążyła nią rozporządzić – np. sprzedała nieruchomość dalej – roszczenie może zostać skierowane wobec kolejnego nabywcy. Jednak w tym przypadku skuteczność skargi zależy od tego, czy nabywca wiedział lub mógł się dowiedzieć o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, albo czy uzyskał korzyść nieodpłatnie. Brak wiedzy przy odpłatnym nabyciu co do zasady wyklucza skuteczność skargi względem dalszego nabywcy.

Ustawodawca przewidział również możliwość zwolnienia się osoby trzeciej z odpowiedzialności, jeśli wskaże majątek dłużnika, z którego wierzyciel może skutecznie się zaspokoić, albo sama zaspokoi roszczenie. To rozwiązanie ma charakter praktyczny – pozwala osobie trzeciej na uniknięcie dalszego sporu i egzekucji z jej majątku, jeśli możliwe jest osiągnięcie celu wierzyciela w inny sposób.

Skarga pauliańska stanowi narzędzie ochrony wierzyciela przed nieuczciwymi lub ryzykownymi działaniami dłużnika. Choć jej zastosowanie wymaga spełnienia licznych przesłanek i wykazania ich przed sądem, w wielu przypadkach okazuje się jedynym realnym sposobem odzyskania należności. Szczególne znaczenie ma ona w sytuacjach, gdy dłużnik celowo „ucieka” z majątkiem, nie pozostawiając wierzycielowi żadnych środków do egzekucji. Odpowiednio prowadzona sprawa – z uwzględnieniem domniemań prawnych oraz właściwego doboru pozwanych – może skutecznie zablokować takie działania i przywrócić równowagę między stronami stosunku zobowiązaniowego.

W sprawach związanych z dochodzeniem roszczeń warto rozważyć konsultację z doświadczonym prawnikiem, który pomoże Ci ocenić sytuację oraz wskazać najlepsze możliwe rozwiązania. Adwokat Gliwice - KANCELARIA ADWOKACKA ADWOKAT MATEUSZ SITNIK I WSPÓŁPRACOWNICY

Adres: Zabrska 39 D, 44-100 Gliwice

Telefon: +48 32 706 15 55

E-mail: [email protected]